Kyzylorda (kaz. Қызылорда; ros. Кызылорда) to miasto założone w 1820 roku przez państwo uzbeckie, które istniało od 1709 do 1876 roku. Rdzenni mieszkańcy miasta to Kazachowie, ale jednocześnie mają oni wielonarodowe korzenie.
W 1817 roku na miejscu osady Kamyskała założona została twierdza chanatu kokandzkiego, którą nazwano Akmeszyt (kaz. Ақмешіт; ros. Акмечеть, Akmieczet´; tłum. ‘biały meczet’. Latem 1853 roku miejscowość została podbita przez wojska rosyjskie pod dowództwem generała Wasilija Pierowskiego, na cześć którego przemianowano twierdzę na fort Pierowskij (ros. Перовский). Przy fortyfikacjach zaczęła rozwijać się osada Pierowsk ( ros. Перовск), która w 1867 roku otrzymała status miasta. 12 listopada 1917 roku rządy w Pierowsku objęli bolszewicy i było to pierwsze miejsce na terytorium Kazachstanu, w którym ustanowiona została władza radziecka. W 1922 roku przywrócono pierwszą nazwę – Akmeszyt. W 1925 roku miasto stało się stolicą Kazachskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i w związku z tym na cześć Armii Czerwonej, gdzie „kyzył” oznacza czerwony, nadano mu nazwę Kyzyłorda (kaz. Қызылорда; ros. Кзыл-Орда, Kzył-Orda). Status stolicy utraciło w 1929 roku na rzecz Ałmaty.
W 1938 roku Kyzyłordę ustanowiono siedzibą władz nowo utworzonego obwodu kyzyłordyńskiego. W tym czasie w mieście funkcjonowały m.in. elektrownia, młyn, piekarnia, zakłady przetwórstwa rybnego, zakłady produkcji ryżu oraz cegielnia. Po II wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój przemysłu, uruchomiono m.in. zakłady obuwnicze, mięsne, zbożowe, celulozowo-papiernicze, mleczarnię oraz fabrykę włóknin. W 1974 roku otwarto fabrykę maszyn do produkcji ryżu.
Obecnie jest to ośrodek przemysłu materiałów budowlanych, celulozowo-papierniczego, maszynowego, odzieżowego i spożywczego. W pobliżu miasta znajdują się duże uprawy ryżu, wykorzystujące systemy sztucznego nawadniana zasilane wodami Syr-darii. Nieopodal znajduje się tu również jedna z najbogatszych wsi w Kazachstanie.
Meczet Ajtbaja
Bardzo stary meczet, który jest zabytkiem architektury. Znajduje się w historycznej centralnej części miasta. Został zbudowany w 1878 roku przez bogatego kupca z Buchary – Ajtbaja Baltabajewa, który był głównym ofiarodawcą, ale całe miasto zbierało pieniądze na meczet. Świątynię budowano przez około 3 lata. Jest tu muzułmańska szkoła średnia i seminarium teologiczne, zwane także medresą. Znajduje się tutaj również biblioteka muzułmańska.
Budynek został zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 22×16 metrów. Ściany są wzniesione z palonej cegły. Mur elewacji minaretu jest częściowo zbudowany figuratywnie w formie wystających rombów. Dzięki rzędowi kolum na zewnątrz powstał piękny drewniany ganek.Meczet może pomieścić do 500 osób. W środku są kolorowe kolumny, które wyglądają bardzo interesująco.
W latach sowieckich, kiedy miejsca kultu religijnego były zamknięte, w budynku mieścił się oddział Regionalnego Muzeum Krajoznawczego.
W 2013 roku specjaliści wykonali renowację, sfinansowaną ze środków Skarbu Państwa. Niebieskie kopuły, metalowe ogrodzenie, odrestaurowany minaret – to widok, który możemy dzisiaj podziwiać.
Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Kyzyłordzie
Kyzylorda jest miastem wielowyznaniowym. Znajduje się tu piękna Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej, zbudowana w stylu bizantyjskim w latach 1890-1896.
Do 1930 r. Święty Kazański Kościół Ikony Matki Bożej był otwarty dla wierzących. Wszystko zmieniło się jesienią tego roku, kiedy uzbrojeni bolszewicy zbezcześcili świątynię – wybili szyby, przepiłowali krzyże, połamali płoty i spalili ikony. Później budynek zamieniono na hostel. W jego murach mieszkali Koreańczycy wygnani z Dalekiego Wschodu. Następnie było tu obserwatorium, a nawet Muzeum Historii Lokalnej. I dopiero po przekazaniu budynku Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej ponownie stał się on światynią.
Obecnie cerkiew jest czynna i może ją odwiedzić każdy wierzący.
Dworzec kolejowy
Wspaniała, niepowtarzalna, jedyna w swoim rodzaju budowla – epitety na temat piękna dworca Kyzyłorda można wymieniać w nieskończoność. Został zbudowany w mieście Pierowsk (ros. Перовск) w 1905 roku, tak nazywano wówczas Kyzyłordę.
Rzeka Syr-daria
Syr-daria to najdłuższa rzeka Azji Centralnej. W czasach starożytnych plemiona Saka zamieszkiwały brzegi tej bogatej w ryby rzeki. Nazwali ją Jaksartes, co oznacza „rzekę pereł”.
Wody Syr-darii były bardzo cenne dla plemion , które mieszkały w jej pobliżu. Używano ich do nawadniania pól uprawnych. Wzdłuż tej rzeki biegł Wielki Jedwabny Szlak. W pobliżu były kiedyś tygrysy. Ludzie znali trudną naturę Syr-darii, bali się jej wylewów i składali ofiary ze zwierząt, by złagodzić jej temperament.
Muzeum Krajoznawczo – Historyczne w Kyzyłordzie
1939 był rokiem otwarcia Muzeum Krajoznawczo – Historyczne w Kyzyłordzie, co było bardzo znaczącym wydarzeniem. Muzeum posiada ogromną ekspozycję sztuki i rzemiosła artystycznego, często odbywają się w nim wystawy prywatne. Muzeum jako całość odzwierciedla historię regionu. Zwiedzający mogą dowiedzieć się o interesujących faktach związanych z miastem i okolicą.
Mnie zainteresowała część poświęcona Rosie Baglanowej (Роза Багланова), która jest związana z Polską. To ona rozpowszechniła w Kazachstanie piosenkę „Szła dzieweczka do laseczka”. Koncertowała również w Polsce. Uczyła się w Instytucie Pedagogicznym w Kyzyłordzie, dlatego też tutaj jest jej pomnik. W 2022 roku obchodzono 100. rocznicę jej urodzin.
Abaj w Kyzyłordzie
Jak w wielu innych miastach Kazachstanu, również w Kyzyłordzie, znajdują się upamiętnienia Abaja. Jest to pomnik na dziedzińcu szkoły oraz mural w centrum miasta.
